گاستروپارزی (تخلیه کند معده): علل، علائم، تشخیص و درمان
گاستروپارزی (Gastroparesis) به معنای تخلیه کند معده است که به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن حرکت طبیعی معده برای هضم و تخلیه غذا به روده کوچک مختل می‌شود. در این بیماری، ماهیچه های معده بطور کافی عمل نمی‌کنند و یا اختلال در سیگنال های عصبی آن ها باعث می‌شود معده نتواند غذا را به‌طور صحیح و به موقع تخلیه کند. این بیماری می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر زیادی داشته باشد و نیازمند درمان و مدیریت دقیق است.
متخصص گوارش و کبد
دکتر مقداد صداقت
برای دریافت نوبت دکتر مقداد صداقت لطفا از طریق واتساپ یا تلگرام با پشتیبانی سایت در ارتباط باشد.
علل گاستروپارزی
گاستروپارزی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. در برخی افراد، علت آن به‌طور دقیق مشخص نیست، اما در بسیاری از موارد، شرایط یا بیماری‌هایی خاص وجود دارند که می‌توانند باعث بروز این اختلال شوند:
دیابت علت گاستروپارزی
دیابت شایع‌ترین علت گاستروپارزی است. افزایش طولانی‌مدت قند خون در افراد دیابتی می‌تواند به اعصاب معده آسیب برساند و منجر به کاهش حرکات طبیعی آن شود. این اختلال عصبی باعث می‌شود پیام‌های عصبی لازم برای انقباض عضلات معده به‌درستی منتقل نشوند، در نتیجه معده نمی‌تواند محتویات خود را به‌موقع تخلیه کند.
اختلالات عصبی
بیماری‌هایی مانند پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس (MS) و سکته مغزی می‌توانند به اعصاب کنترل‌کننده معده آسیب وارد کنند. آسیب به این اعصاب، باعث اختلال در هماهنگی انقباض عضلات معده و در نهایت کاهش حرکات آن می‌شود.
جراحی‌های معده و دستگاه گوارش
برخی جراحی‌ها مانند برداشتن بخشی از معده یا جراحی‌های روده‌ای ممکن است به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به اعصاب معده آسیب وارد کنند. این آسیب می‌تواند موجب اختلال در تخلیه معده و بروز گاستروپارزی شود، به‌ویژه اگر اعصاب واگ (vagus nerve) تحت تأثیر قرار گیرند.
عفونت‌ها
برخی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی دستگاه گوارش، به‌ویژه آن‌هایی که با التهاب همراه هستند، ممکن است به بافت‌ها و اعصاب معده آسیب بزنند. این آسیب می‌تواند موقت یا در مواردی دائمی باشد و عملکرد طبیعی معده را مختل کند.
مصرف دارو ها
برخی داروها مانند ضدافسردگی‌ها، داروهای ضد درد و به‌خصوص مسکن‌های اوپیوئیدی (مانند مورفین) می‌توانند با کاهش سرعت انقباض عضلات صاف معده، روند گوارش را کند کنند. مصرف بلندمدت این داروها یکی از عوامل مؤثر در گاستروپارزی محسوب می‌شود.
بیماریهای خودایمنی
در بیماری‌هایی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم از جمله اعصاب معده حمله می‌کند. این واکنش می‌تواند منجر به التهاب، آسیب عصبی و در نتیجه گاستروپارزی شود.
اختلالات هورمونی
تغییرات در سطح برخی هورمون‌ها، مانند آنچه در کم‌کاری یا پرکاری تیروئید مشاهده می‌شود، می‌توانند به طور غیرمستقیم بر فعالیت معده تأثیر بگذارند. این اختلالات هورمونی می‌توانند باعث کاهش سرعت تخلیه معده شوند و زمینه‌ساز گاستروپارزی گردند.
سایر علل ناشناخته
در برخی موارد، هیچ علت مشخصی برای گاستروپارزی یافت نمی‌شود. این موارد با عنوان گاستروپارزی ایدیوپاتیک شناخته می‌شوند، یعنی اختلالی که بدون دلیل شناخته‌شده رخ داده است. این حالت بیشتر در افراد سالم یا بدون سابقه بیماریهای زمینه‌ای مشاهده می‌شود.
علائم گاستروپارزی یا تخلیه کند معده
علائم گاستروپارزی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما در بیشتر موارد علائم شامل موارد زیر هستند:
- تهوع و استفراغ: بیمار ممکن است پس از خوردن غذا احساس تهوع شدید داشته باشد و به راحتی استفراغ کند، به ویژه غذاهای چرب یا سنگین.
- سوزش سر دل: احساس سوزش و درد در ناحیه معده که می‌تواند به قفسه سینه گسترش یابد.
- سیری زودرس: فرد ممکن است پس از خوردن مقدار کمی غذا احساس سیری بیش از حد داشته باشد.
- نفخ معده: احساس تورم و پری در ناحیه معده که ممکن است با گاز و باد همراه باشد.
- درد معده: احساس درد، ناراحتی یا فشار در ناحیه معده، به ویژه پس از غذا خوردن.
- کاهش اشتها و وزن: به دلیل احساس سیری زودهنگام و مشکلات گوارشی، ممکن است بیمار کاهش وزن غیرعمدی و کاهش اشتها را تجربه کند.
- هضم ضعیف غذا: غذاها ممکن است به مدت طولانی در معده باقی بمانند و هضم آن‌ها به تأخیر بیفتد، که این موضوع می‌تواند منجر به سوءتغذیه شود.
تشخیص گاستروپارزی
تشخیص گاستروپارزی نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک است. برای تأیید تشخیص و تعیین علت احتمالی، پزشک ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:
- آندوسکوپی گوارشی: در این روش، پزشک از طریق دستگاهی به نام آندوسکوپ که یک لوله نازک و انعطاف پذیر است، وارد معده می‌شود تا علائم آسیب یا التهاب در دیواره معده را بررسی کند.
- تست تنفسی برای هلیکوباکتر پیلوری: تست تنفسی به‌منظور شناسایی عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری انجام می‌شود که می‌تواند باعث گاستروپارزی شود.
- مطالعه تخلیه معده (Gastroparesis Scintigraphy): در این آزمایش، مقدار زمان لازم برای تخلیه غذا از معده به روده بررسی می‌شود. این تست می‌تواند به پزشک کمک کند تا میزان شدت گاستروپارزی را ارزیابی کند.
- آزمایش خون: برای شناسایی علل زمینه‌ای مانند کم‌خونی، دیابت یا مشکلات هورمونی.
- آزمایشات تصویربرداری: مانند سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن برای بررسی سایر مشکلات گوارشی یا انسداد معده.
درمان گاستروپارزی یا تخلیه کند معده
درمان گاستروپارزی معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌های دارویی، تغییرات رژیم غذایی و در برخی موارد روش های جراحی است. درمان ممکن است بسته به شدت بیماری و علت ایجاد آن متفاوت باشد.
- داروها
- داروهای افزایش‌دهنده حرکات معده: داروهایی مانند متوکلپرامید و دومپریدون می‌توانند به تسریع تخلیه معده کمک کنند.
- آنتی‌اسیدها: برای کاهش سوزش معده و مشکلات اسیدی.
- مسکن‌های ضد درد: در صورت لزوم برای کاهش درد معده.
- رژیم غذایی
- مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر به جای وعده‌های بزرگ.
- خوردن غذاهای نرم و هضم‌پذیرتر که سریع‌تر در معده حرکت می‌کنند.
- پرهیز از غذاهای چرب و سنگین که ممکن است تخلیه معده را کند کنند.
- کنترل دیابت: در بیمارانی که گاستروپارزی به‌علت دیابت ایجاد شده است، کنترل دقیق قند خون می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
- دستگاه تحریک عصبی معده: در موارد شدید که داروها مؤثر نباشند، استفاده از دستگاه‌هایی برای تحریک عصبی معده به‌منظور بهبود حرکت معده ممکن است مفید باشد.
- جراحی: در مواردی که علائم بسیار شدید و غیرقابل کنترل هستند، ممکن است نیاز به جراحی‌های خاص مانند جراحی گاستروستومی (ایجاد مسیر مصنوعی برای تغذیه) باشد.
پیشگیری از گاستروپارزی
اگرچه پیشگیری کامل از گاستروپارزی ممکن نیست، اما با رعایت برخی اصول می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد:
- کنترل قند خون در افراد دیابتی.
- پرهیز از مصرف زیاد داروهای ضد درد و داروهای اوپیوئیدی.
- خوردن غذاهای سالم و کم‌چرب و اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده.
- مدیریت استرس از طریق روش‌های آرامش‌بخش.
- اجتناب از مصرف الکل و سیگار.
گاستروپارزی یا تخلیه کند معده یک اختلال گوارشی است که می‌تواند تأثیر زیادی بر زندگی روزمره فرد بگذارد. با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌توان علائم آن را کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. در صورت بروز علائم مشابه، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان ضروری است. دکتر مقداد صداقت ، فوق تخصص گوارش و کبد آماده ارائه خدمات آندوسکوپی و درمان مشکلات گوارشی در تهران می باشد.